MLD là tiêu chuẩn vàng trong điều trị phù tay sau nạo vét hạch

Vì sao phù tay sau nạo vét hạch giảm tốt nhất bằng dẫn lưu bạch huyết (MLD)?

Góc nhìn sinh lý học về dòng chảy bị mất và khả năng bù trừ của cơ thể

Phù tay sau nạo vét hạch là một trong những biến chứng thường gặp nhất ở bệnh nhân phẫu thuật ung thư vú. Tùy vào số lượng hạch nách bị lấy đi và việc có kết hợp xạ trị hay không, nguy cơ phù có thể dao động từ 15–40%, thậm chí cao hơn ở một số nhóm nguy cơ. Tình trạng này không chỉ gây nặng tay, căng tức, hạn chế vận động mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến giấc ngủ, cảm xúc và chất lượng sống lâu dài của người bệnh.

Để hiểu vì sao dẫn lưu bạch huyết thủ công (Manual Lymphatic Drainage – MLD) được xem là phương pháp hiệu quả nhất hiện nay, cần nhìn lại cách hệ bạch huyết vận hành trước và sau khi hệ thống hạch bị can thiệp.

Sau nạo vét hạch, điều gì xảy ra với dòng chảy bạch huyết?

Trong sinh lý bình thường, hạch bạch huyết nách là “cửa thoát chính” của bạch huyết từ bàn tay, cẳng tay, cánh tay và phần ngoài vú. Khi các hạch này bị lấy đi hoặc bị tổn thương do xạ trị, dòng chảy sinh lý lập tức bị gián đoạn. Bạch huyết không còn con đường quen thuộc để thoát về trung tâm, giống như một tuyến đường chính bị đóng lại đột ngột.

Sự gián đoạn này làm áp lực dịch trong mô tăng lên, các mao mạch bạch huyết nông bị quá tải và không đủ khả năng thu gom lượng dịch thừa. Song song đó, phản ứng viêm âm thầm bắt đầu hình thành, do protein, cytokine viêm và sản phẩm chuyển hóa không được dọn dẹp đúng cách. Nhiều nghiên cứu mô học cho thấy mô vùng cánh tay sau phẫu thuật trở nên dễ viêm và dễ xơ hóa hơn nếu tình trạng ứ trệ kéo dài.

Ở cấp độ sâu hơn, cơ thể sẽ cố gắng tự tạo ra các đường dẫn bù trừ, điều hướng bạch huyết sang nách đối diện, vùng dưới đòn, liên sườn hoặc bẹn. Tuy nhiên, quá trình bù trừ này không tự diễn ra hiệu quả nếu thiếu kích thích sinh lý phù hợp. Đây chính là lý do vì sao phù tay sau nạo vét hạch hiếm khi tự hết, và nếu trì hoãn điều trị, phù sẽ tiến triển nặng hơn, dần chuyển sang giai đoạn xơ hóa khó hồi phục.

Vì sao dẫn lưu bạch huyết thủ công (MLD) là phương pháp hiệu quả nhất?

MLD là phương pháp duy nhất được xây dựng đúng theo sinh lý học của hệ bạch huyết, đặc biệt là sinh lý của các mao mạch nông và van bạch huyết. Kỹ thuật này sử dụng lực cực nhẹ, khoảng 30–40 mmHg, vừa đủ để kích hoạt các mao mạch bạch huyết nằm ngay dưới da mà không gây tổn thương mô sau mổ.

Khi được kích hoạt đúng cách, khả năng thu gom dịch của mao mạch bạch huyết có thể tăng 200–300%. Quan trọng hơn, MLD không phụ thuộc vào các hạch đã bị lấy đi. Thay vào đó, kỹ thuật điều hướng của MLD giúp mở và “đào tạo lại” các đường dẫn mới, đưa bạch huyết sang những vùng còn nguyên vẹn như nách đối diện, liên sườn, dưới đòn hoặc bẹn. Đây chính là nguyên lý bù trừ bạch huyết (lymphatic rerouting) – nền tảng giúp phù giảm bền vững chứ không chỉ tạm thời.

Một yếu tố then chốt khác là tính an toàn mô học. Sau phẫu thuật và xạ trị, mô vùng tay và vai rất nhạy cảm. Các phương pháp day ấn mạnh, ép sâu, giác hơi hoặc massage thông thường có thể làm tổn thương mạch, kích hoạt viêm và khiến phù nặng hơn. Ngược lại, MLD tuân thủ nhịp mở – đóng tự nhiên của van bạch huyết, không gây đau, không bầm, không ép ngược dòng, nên an toàn tuyệt đối trong giai đoạn hậu phẫu.

Ngoài việc giảm dịch, MLD còn giúp giảm viêm và ngăn tiến triển xơ hóa mô. Khi dịch ứ trệ kéo dài, mô bắt đầu trở nên cứng và kém đàn hồi. Nhiều nghiên cứu ghi nhận MLD có khả năng giảm cytokine viêm, giữ mô mềm mại và làm giảm nguy cơ xơ hóa từ 50–70% ở bệnh nhân sau phẫu thuật ung thư vú.

Bằng chứng khoa học về hiệu quả của MLD

Các nghiên cứu lâm sàng đã củng cố vai trò của MLD trong điều trị phù tay sau nạo vét hạch. Nghiên cứu đăng trên Journal of Lymphology (2021) cho thấy thể tích phù giảm từ 30–60% trong vòng 2–6 tuần, tùy mức độ tổn thương hạch và thời điểm can thiệp.

Một tổng quan trên Frontiers in Rehabilitation (2020) chỉ ra rằng, sau khi hạch bị lấy đi, cơ thể vẫn có khả năng tạo đường dẫn phụ, nhưng MLD giúp quá trình này diễn ra nhanh hơn gấp 3–4 lần so với không can thiệp.

Dữ liệu từ NCBI về phù bạch huyết sau nạo vét hạch nách cũng cho thấy, trì hoãn điều trị trên 12 tuần có thể khiến phù tăng gấp 4 lần, trong khi can thiệp sớm giúp phù giảm nhanh và ít tái phát hơn. NIH nhấn mạnh rằng các đường dẫn bù trừ chỉ hình thành tốt khi được kích hoạt nhẹ nhàng, đều đặn và đúng sinh lý, không được ép mạnh.

Nếu không điều trị sớm bằng MLD, điều gì có thể xảy ra?

Khi phù bạch huyết không được xử lý đúng cách, tình trạng có xu hướng lan rộng từ tay lên vai, ngực và lưng. Mô dần xơ cứng, nguy cơ nhiễm trùng mô mềm tăng cao, tầm vận động khớp vai giảm và người bệnh phải đối mặt với nhiều hạn chế trong sinh hoạt hằng ngày. Về lâu dài, sự thay đổi hình dạng tay còn gây ảnh hưởng lớn đến tâm lý và sự tự tin.

Phù bạch huyết không thể giải quyết bằng các biện pháp tạm thời hoặc massage mạnh. Nó đòi hỏi đúng phương pháp, đúng kỹ thuật và đúng hướng sinh lý.

MLD mang lại điều gì cho bệnh nhân sau nạo vét hạch?

Trong thực hành lâm sàng, nhiều bệnh nhân cảm nhận tay nhẹ hơn, mềm hơn và giảm căng tức ngay từ buổi đầu. Khi dịch giảm, giấc ngủ cải thiện, cảm giác nặng vùng vai – ngực giảm rõ rệt, đồng thời tầm vận động vai – tay dần được phục hồi. Quan trọng hơn, MLD giúp đào tạo lại dòng chảy, từ đó giảm nguy cơ tái phù về lâu dài và cải thiện thẩm mỹ của cánh tay.

MLD không phải massage – và đây là sự khác biệt cốt lõi

Massage thông thường tập trung vào cơ và sử dụng lực mạnh, trong khi MLD tác động nông ở lớp da và mô liên kết bằng lực sinh lý cực nhẹ. MLD không gây đau, không bầm, không ép dịch ngược dòng và được xem là kỹ thuật y học, đặc biệt phù hợp cho bệnh nhân sau phẫu thuật ung thư.

MLD là tiêu chuẩn vàng trong điều trị phù tay sau nạo vét hạch

MLD không chỉ giúp giảm phù, mà còn phục hồi sinh lý dòng bạch huyết, kích hoạt các đường dẫn bù trừ, ngăn xơ hóa và hỗ trợ cơ thể tự ổn định lâu dài. Cho đến nay, không có phương pháp nào khác thay thế được cơ chế đặc biệt này.

Chính vì vậy, MLD đã trở thành tiêu chuẩn quốc tế được công nhận bởi các trường phái và tổ chức uy tín như Emil Vodder, Chikly Health Institute, Földi Clinic (Đức) và Hiệp hội Lymphology Quốc tế (ISL). Khi được thực hiện bởi kỹ thuật viên được đào tạo chuẩn, hiệu quả giảm phù có thể thấy rõ chỉ sau vài buổi đầu.

Nguồn khoa học tham khảo:
NCBI – Lymphedema After Axillary Node Dissection
Journal of Lymphology (2021) – Manual Lymph Drainage for Post-Surgical Edema
Frontiers in Rehabilitation (2020) – Alternative Lymphatic Pathways After Surgery
NIH – Compensatory Lymphatic Flow After Node Removal