1. Kim loại nặng là gì?

Kim loại nặng được định nghĩa bởi mật độ của chúng, thường lớn hơn 5 gram/cm³. Chúng có thể tồn tại ở dạng nguyên chất hoặc hợp chất hóa học và có khả năng tích tụ trong cơ thể con người qua nhiều con đường khác nhau. Sự tích tụ này thường dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Một số kim loại nặng còn được biết đến là chất gây ung thư hoặc gây ra các bệnh lý mãn tính nghiêm trọng.

Một số ion kim loại, chẳng hạn như Na(I), K(I), Mg(II) và Ca(II), là những chất dinh dưỡng thiết yếu cần thiết cho chức năng của cơ thể, một số khác có thể gây độc ngay cả ở nồng độ rất thấp. Đối với kim loại, các chất dinh dưỡng vi lượng như kẽm, đồng, sắt và mangan cũng có thể gây ra tác dụng phụ khi có ở mức quá mức hoặc nếu cân bằng nội môi của chúng bị một số yếu tố làm xáo trộn. Tuy nhiên, thông thường các ion này đóng vai trò quan trọng và có lợi trong quá trình trao đổi chất của con người.

Các kim loại ở dạng ion vô cùng có hại cho sức khỏe khi tiếp xúc với cơ thể

Các ion kim loại nặng có thể hoạt động như cofactor hoặc chất ức chế trong các con đường enzym. Người ta ước tính rằng khoảng một nửa số enzym cần cofactor kim loại để hoạt động và có chức năng.

Có một số định nghĩa về “kim loại nặng”. Nhìn chung, thuật ngữ này đề cập đến các kim loại và á kim có mật độ tương đối cao (hơn 5g/cm3), tiềm năng tích lũy sinh học dọc theo chuỗi thức ăn và thường có độc tính cao đối với các sinh vật sống. Một số nhà nghiên cứu đề xuất thay thế thuật ngữ gây tranh cãi “kim loại nặng” bằng “các nguyên tố có khả năng gây độc”.

Nhóm này bao gồm các kim loại độc hại, bao gồm cadmium (Cd), chì (Pb), niken (Ni), crom (Cr), thủy ngân (Hg) và các á kim, chẳng hạn như asen (As), có nguồn gốc từ tự nhiên và công nghiệp.

Người ta đều biết rằng việc tiếp xúc với kim loại lạ có thể gây ra các rối loạn về đường tiêu hóa, hô hấp, tim mạch, sinh sản, thận, tạo máu và thần kinh.

Một số kim loại nặng kích thích sự tiến triển của ung thư thông qua các liên kết sinh bệnh khác nhau và làm giảm độ nhạy cảm của chúng với phương pháp điều trị. Căng thẳng oxy hóa (mức độ tổn thương oxy hóa tăng lên trong tế bào) do các kim loại này gây ra phá hủy lipid, protein và phân tử DNA, đồng thời hỗ trợ quá trình gây ung thư. Có thể tìm thấy thảo luận rộng hơn về chủ đề này trong các bài đánh giá gần đây.

Kim loại nặng là các nguyên tố hóa học có trọng lượng nguyên tử cao và mật độ lớn hơn nhiều so với các kim loại phổ biến khác như sắt hay nhôm. Chúng không chỉ tồn tại trong môi trường tự nhiên mà còn được con người đưa vào môi trường qua các hoạt động công nghiệp, nông nghiệp, và tiêu dùng. Sự tích tụ của kim loại nặng trong cơ thể có thể dẫn đến những tác động nghiêm trọng đến sức khỏe. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện về kim loại nặng, các loại phổ biến, con đường xâm nhập vào cơ thể, tác động sức khỏe, và nhóm đối tượng dễ bị tổn thương.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), kim loại nặng có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực lâu dài đến sức khỏe, đặc biệt khi tiếp xúc ở mức độ cao hoặc trong thời gian dài.

2. Các loại kim loại nặng phổ biến

2.1. Chì (Pb)

Nguồn gốc: Chì là kim loại nặng phổ biến được sử dụng trong nhiều sản phẩm công nghiệp và tiêu dùng như ắc quy, sơn, và ống dẫn nước. Ô nhiễm chì chủ yếu xuất phát từ hoạt động khai thác và chế biến kim loại, cũng như từ các sản phẩm cũ có chứa chì, chẳng hạn như sơn cũ và ống nước bằng chì.

Tác động đến sức khỏe:

• Ảnh hưởng thần kinh: Chì có thể gây tổn thương hệ thần kinh, dẫn đến các vấn đề về trí nhớ, khả năng học tập và sự phát triển trí tuệ ở trẻ em. Theo WHO, tiếp xúc với chì có thể làm giảm IQ và gây ra các rối loạn hành vi.
• Thiếu máu: Chì làm giảm khả năng sản xuất hồng cầu, gây ra tình trạng thiếu máu, và có thể dẫn đến mệt mỏi và đau đầu.
• Tổn thương thận: Tích tụ chì trong thận có thể gây tổn thương nghiêm trọng, làm suy giảm chức năng thận.

2.2. Thủy ngân (Hg)

Nguồn gốc: Thủy ngân xuất hiện trong nhiệt kế, đèn huỳnh quang, và một số loại thuốc. Hoạt động công nghiệp như khai thác vàng, đốt than và sản xuất hóa chất là những nguồn chính gây ô nhiễm thủy ngân. Thủy ngân cũng có thể xuất hiện trong thực phẩm, đặc biệt là cá lớn như cá mập và cá ngừ.

Tác động đến sức khỏe:

• Ảnh hưởng thần kinh: Thủy ngân có thể gây ra các vấn đề về thần kinh, bao gồm tổn thương não bộ và giảm khả năng nhận thức. Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA), methylmercury, một dạng của thủy ngân, có thể gây tổn thương não bộ của thai nhi và trẻ em.
• Tổn thương thận: Tiếp xúc lâu dài với thủy ngân có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng về thận.
• Bệnh tim mạch: Một số nghiên cứu chỉ ra rằng tiếp xúc với thủy ngân có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.

Nguồn nước uống và sinh hoạt bị nhiễm kim loại nặng hiện đang là vấn đề khiến nhiều gia đình lo lắng

2.3. Cadmium (Cd)

Nguồn gốc: Cadmium chủ yếu được sử dụng trong sản xuất pin, hợp kim và một số loại thuốc. Ô nhiễm cadmium có thể đến từ các hoạt động công nghiệp như khai thác và chế biến kim loại, cũng như sử dụng phân bón có chứa cadmium.

Tác động đến sức khỏe: 

• Ảnh hưởng phổi: Tiếp xúc với cadmium qua hít thở có thể gây ra các vấn đề về phổi, bao gồm viêm phế quản mãn tính và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).
• Tổn thương thận: Cadmium có khả năng tích tụ trong thận, gây ra các vấn đề nghiêm trọng về chức năng thận.
• Bệnh xương: Tiếp xúc với cadmium có thể gây ra các vấn đề về xương, bao gồm loãng xương và gãy xương.

2.4. Arsenic (As)

Nguồn gốc: Arsenic thường có mặt trong thuốc trừ sâu, thuốc điều trị và có thể xuất hiện trong nước uống nếu nguồn nước bị ô nhiễm. Ô nhiễm arsenic cũng có thể đến từ hoạt động công nghiệp, đặc biệt là khai thác mỏ và sử dụng thuốc trừ sâu.

Tác động đến sức khỏe:

• Ung thư: Arsenic là một chất gây ung thư được biết đến, có thể gây ra ung thư da, phổi và bàng quang.
• Vấn đề da: Tiếp xúc với arsenic có thể dẫn đến các vấn đề về da như viêm da và xuất hiện vết nám.
• Ảnh hưởng tim mạch: Một số nghiên cứu cho thấy arsenic có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.

3. Con đường xâm nhập của kim loại nặng vào cơ thể

Kim loại nặng có thể xâm nhập vào cơ thể qua nhiều con đường khác nhau:

3.1. Qua đường hô hấp

Các hạt bụi hoặc hơi chứa kim loại nặng có thể được hít vào cơ thể qua đường hô hấp. Điều này thường xảy ra trong các môi trường công nghiệp hoặc khi sống gần các khu vực ô nhiễm. Ví dụ, công nhân trong ngành khai thác mỏ hoặc sản xuất hóa chất có thể hít phải bụi chứa cadmium hoặc thủy ngân.

3.2. Qua đường tiêu hóa

Kim loại nặng có thể xâm nhập vào cơ thể qua thực phẩm và nước uống bị ô nhiễm. Ví dụ, cá chứa hàm lượng thủy ngân cao có thể gây ra nhiễm độc khi tiêu thụ. Nguồn nước bị ô nhiễm chì hoặc arsenic cũng có thể là nguyên nhân gây nhiễm độc qua đường tiêu hóa.

3.3. Qua da

Một số kim loại nặng có thể xâm nhập vào cơ thể qua da khi tiếp xúc trực tiếp với sản phẩm chứa kim loại nặng. Ví dụ, việc sử dụng mỹ phẩm hoặc sản phẩm công nghiệp có chứa kim loại nặng có thể dẫn đến hấp thu qua da.

Nhiễm độc kim loại nặng là hiện tượng cơ thể dung nạp quá nhiều kim loại

4. Tác động của kim loại nặng đến sức khỏe

Kim loại nặng có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, ảnh hưởng đến các hệ cơ quan khác nhau:

4.1. Tác động đến các hệ cơ quan 

• Hệ thần kinh: Chì, thủy ngân và cadmium có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng về thần kinh. Chì có thể gây ra sự giảm IQ và rối loạn hành vi ở trẻ em. Thủy ngân có thể gây tổn thương não bộ và giảm khả năng nhận thức. Cadmium có thể gây ra các vấn đề về phối hợp vận động và trí nhớ.
• Hệ tiêu hóa: Cadmium có thể gây viêm dạ dày, loét và các vấn đề tiêu hóa khác. Arsenic có thể gây ra các vấn đề về tiêu hóa và cảm giác buồn nôn.
• Hệ tim mạch: Tiếp xúc với cadmium và chì có thể góp phần vào sự phát triển của các bệnh tim mạch như huyết áp cao và bệnh tim.
• Hệ sinh sản: Chì và cadmium có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản và sự phát triển của thai nhi. Phụ nữ mang thai tiếp xúc với kim loại nặng có thể gặp phải các vấn đề như sinh non và dị tật bẩm sinh.

4.2. Các bệnh liên quan đến nhiễm độc kim loại nặng 

• Ung thư: Arsenic và cadmium có thể gây ra ung thư phổi, da và bàng quang.
• Bệnh thận: Cadmium và chì có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng về thận, bao gồm tổn thương thận mãn tính và suy thận.

4.3. Ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ

Trẻ em đặc biệt nhạy cảm với kim loại nặng. Tiếp xúc với chì có thể làm giảm IQ và ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ. Các vấn đề về hành vi và học tập cũng thường gặp ở trẻ em bị nhiễm độc chì.

Kim loại nặng tồn tại trong 4/5 nguồn gây độc cho cơ thể

5. Các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương 

5.1. Trẻ em

Trẻ em dễ bị tổn thương hơn bởi kim loại nặng vì cơ thể chúng đang trong giai đoạn phát triển nhanh chóng. Các vấn đề sức khỏe do nhiễm độc kim loại nặng có thể ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ.

5.2. Người già

Người cao tuổi có thể dễ bị tổn thương bởi kim loại nặng do sự giảm sút chức năng thận và gan, vốn ảnh hưởng đến khả năng đào thải độc tố khỏi cơ thể. Sự giảm sút về chức năng sinh lý và khả năng phục hồi cũng làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe liên quan đến kim loại nặng.

5.3. Phụ nữ mang thai 

Phụ nữ mang thai tiếp xúc với kim loại nặng có thể gây hại cho cả mẹ và thai nhi, bao gồm các vấn đề về phát triển thần kinh và nguy cơ sinh non. Chì và thủy ngân có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi và gây ra các dị tật bẩm sinh.

5.4. Người làm việc trong ngành công nghiệp

Những người làm việc trong các ngành công nghiệp liên quan đến kim loại nặng, như khai thác mỏ, sản xuất hóa chất, và công nghiệp tái chế, có nguy cơ cao bị tiếp xúc với kim loại nặng. Họ cần tuân thủ các biện pháp an toàn để giảm thiểu rủi ro sức khỏe.

Kim loại nặng là một nhóm các nguyên tố hóa học có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người khi tiếp xúc ở mức độ cao hoặc trong thời gian dài. Việc hiểu rõ về các kim loại nặng, các con đường xâm nhập vào cơ thể, và các tác động đến sức khỏe sẽ giúp bạn thực hiện các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Để bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình, hãy chú ý đến nguồn gốc ô nhiễm và thực hiện kiểm tra sức khỏe định kỳ nếu bạn nghi ngờ tiếp xúc với kim loại nặng.

Nếu bạn có bất kỳ lo ngại nào về tiếp xúc với kim loại nặng hoặc các triệu chứng liên quan, bạn đọc có thể liên hệ Trung tâm phục hồi hệ bạch huyết Mani Healing Care, hotline 096.7786.399 để được tư vấn về chế độ ăn và hướng dẫn thải độc kim loại nặng.