10 sự thật ít ai biết về phù sau phẫu thuật, liệt và tai biến

1. Phù không chỉ do ứ nước mà còn do nghẽn dòng protein

Hầu hết mọi người nghĩ rằng phù là do cơ thể giữ nước. Nhưng thật ra, trong các trường hợp sau phẫu thuật hoặc liệt, dịch ứ đọng chứa rất nhiều protein. Khi các mao mạch bạch huyết bị tổn thương, protein không thể thoát đi, chúng hút nước và giữ lại trong mô giống như miếng bọt biển thấm đầy nước. Nếu chỉ dùng thuốc lợi tiểu, cơ thể sẽ mất nước tạm thời nhưng phần “bọt protein” vẫn còn đó, khiến phù tái phát nhanh chóng.
Hãy tưởng tượng hệ bạch huyết như hệ thống thoát nước trong nhà: khi ống bị nghẹt rác, dù bạn có múc nước ra bao nhiêu thì nước vẫn đầy lại. Chỉ khi làm sạch ống và thông đường, dòng chảy mới thực sự phục hồi.

2. Sau nạo hạch, cơ thể mất bản đồ dẫn lưu tự nhiên

Khi một nhóm hạch bị cắt bỏ, cơ thể giống như mất bản đồ giao thông của hệ thống bạch huyết. Dòng chảy bị gián đoạn, và dịch mô phải tìm đường mới để thoát ra. Nếu không có trị liệu dẫn lưu bạch huyết thủ công (MLD) để “dạy lại” cơ thể cách thoát dịch, mô sẽ ứ trệ hoặc hình thành những con đường sai khiến sưng ngày càng lan rộng.
Giống như một thành phố bị chặn cầu chính – nếu không có người điều phối giao thông mở đường vòng hợp lý, tắc nghẽn sẽ lan sang khu khác.

3. Phù sau liệt xảy ra vì mất cơ chế bơm cơ học

Cơ bắp hoạt động như một chiếc bơm tự nhiên giúp đưa máu và bạch huyết trở lại tim. Khi cơ bị liệt, chiếc bơm này ngừng hoạt động khiến dịch chảy chậm, dễ tích tụ. Vì thế, dù tim và thận vẫn khỏe, người bệnh vẫn bị phù.
Liệu pháp MLD có thể thay thế tạm thời “bơm cơ”, giúp đẩy dịch nhẹ nhàng, đồng thời kích thích thần kinh cơ phục hồi.

4. Tai biến có thể gây phù cả vùng mặt và nửa đầu

Sau tai biến mạch máu não, sự phối hợp giữa thần kinh, mạch máu và mạch bạch huyết bị rối loạn. Điều này dẫn đến hiện tượng phù không chỉ ở chi yếu mà cả vùng mặt, cổ, hoặc mí mắt. Phù dạng này gọi là phù thần kinh – mạch – bạch huyết, thường khó nhận biết nếu không quan sát kỹ.
Liệu pháp dẫn lưu bạch huyết vùng mặt – cổ giúp khôi phục nhịp sinh lý của mạch, giảm sưng và cải thiện khả năng nuốt, nói, và biểu cảm.

5. Giai đoạn ẩn của phù thường bị bỏ qua

Trước khi sưng rõ rệt, cơ thể đã phát tín hiệu cảnh báo: cảm giác nặng nề, căng tức, lạnh chi, hoặc da bóng mịn hơn bình thường. Đây là giai đoạn 0 – còn gọi là “phù tiềm ẩn”. Phát hiện sớm ở giai đoạn này, việc chăm sóc bằng MLD cho kết quả cao gấp nhiều lần so với khi mô đã xơ.
Đáng tiếc, phần lớn bệnh nhân chỉ chú ý khi chi sưng to, trong khi lúc đó dòng bạch huyết đã quá tải từ lâu.

6. Phù có trí nhớ – dễ tái phát

Vùng từng bị phù sẽ ghi nhớ cấu trúc mô đã bị giãn, các thụ thể cảm nhận áp lực cũng thay đổi. Chỉ cần bạn ăn mặn, ít vận động hay mất ngủ vài ngày, vùng này sẽ sưng trở lại. Mô có trí nhớ tương tự như áo từng bị gấp nếp – dù ủi thẳng, chỉ cần gập mạnh là nếp cũ lại xuất hiện.
Đó là lý do người từng bị phù nên duy trì chăm sóc định kỳ và luyện tập nhẹ nhàng, tránh để cơ thể “quên mất” cách dẫn lưu tự nhiên.

7. Phù có thể lan sang vùng đối diện do bù trừ sai

Khi dòng chảy chính bị nghẽn, cơ thể sẽ tự mở các đường vòng sang phía đối diện. Nếu các “cửa thoát” trung tâm (như cổ, nách, bẹn) chưa được mở, dịch sẽ dồn sang bên lành khiến bên đó cũng sưng. Đây là cơ chế bù trừ tự phát nhưng không hiệu quả, giống như khi xe kẹt đường chính rồi tràn sang ngõ nhỏ khiến cả khu tắc nghẽn.
Liệu pháp MLD giúp cơ thể “điều phối lại giao thông” đúng hướng, tránh sưng lan và giúp hai bên cân bằng.

8. Massage mạnh không giúp giảm phù – thậm chí làm nặng hơn

Mạch bạch huyết nằm ngay dưới lớp da, thành mỏng và rất nhạy. Nếu xoa bóp mạnh hoặc dùng lực sai, thành mạch có thể vỡ, gây viêm và tăng thấm dịch, khiến phù nặng thêm.
Kỹ thuật MLD chỉ cần lực nhẹ tương đương trọng lượng của da, hướng chính xác và nhịp đều để mở các van bạch huyết – nhẹ nhàng mà hiệu quả.

9. Căng thẳng tinh thần khiến phù nặng thêm

Khi cơ thể căng thẳng, hệ thần kinh giao cảm hoạt động quá mức làm co mạch bạch huyết, giảm dòng chảy, đồng thời giữ nước và muối trong mô. Đây là lý do nhiều người thấy chi sưng hơn vào những ngày mất ngủ hoặc lo âu.
Giữ tâm an, thở chậm và tạo môi trường thư giãn chính là “liệu pháp tự nhiên” hỗ trợ MLD, giúp cơ thể mở dòng lưu thông một cách tự động.

10. Mỗi vùng cơ thể có cửa thoát riêng – dẫn lưu sai hướng sẽ phản tác dụng

Cơ thể có các “đường phân thủy” chia vùng dẫn lưu rõ ràng. Nếu dẫn dịch về hướng sai, bạch huyết có thể quay vòng trở lại hoặc ứ đọng nặng hơn. Quy tắc vàng của MLD là “mở đích trước – nguồn sau”: mở cổ, nách hoặc bẹn trước, rồi mới dẫn dịch từ vùng sưng về.
Giống như việc đổ nước từ chậu nhỏ sang chậu lớn – nếu chậu lớn chưa trống, nước không thể sang được. Hiểu đúng bản đồ bạch huyết là nền tảng của mọi liệu pháp giảm phù an toàn.

Phù không chỉ là hiện tượng ứ nước mà là dấu hiệu hệ bạch huyết đang kêu cứu. Khi hiểu được cơ chế thật sự, ta mới biết cách chăm sóc đúng: nhẹ nhàng, đúng hướng, có nhịp thở và có sự kiên trì. Liệu pháp dẫn lưu bạch huyết thủ công không chỉ giúp giảm sưng mà còn kích hoạt cơ chế tự chữa lành của cơ thể, đặc biệt trong giai đoạn phục hồi sau phẫu thuật, tai biến và liệt.

FAQ – Câu hỏi thường gặp

1. Phù sau phẫu thuật có tự hết không?
Phù nhẹ có thể giảm dần nếu hệ bạch huyết còn hoạt động tốt. Tuy nhiên, khi hạch bị cắt bỏ hoặc mô xơ hóa, phù dễ chuyển mạn tính nếu không chăm sóc đúng cách.

2. Có nên dùng thuốc lợi tiểu để giảm phù không?
Không nên tự ý dùng. Lợi tiểu chỉ giúp giảm nước tạm thời, không loại bỏ protein ứ trong mô – nguyên nhân chính gây phù dai dẳng.

3. Bao lâu sau phẫu thuật có thể làm MLD?
Thường từ 2–3 tuần sau khi vết mổ liền, không viêm nhiễm, có thể bắt đầu MLD nhẹ. Nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi thực hiện.

4. Phù sau liệt có chữa khỏi hoàn toàn không?
Nếu phát hiện sớm và kết hợp MLD với phục hồi vận động, có thể cải thiện rõ rệt và kiểm soát lâu dài.

5. MLD có đau không?
Không. Đây là phương pháp nhẹ nhàng, an toàn, không gây bầm tím hay khó chịu.