Vì sao bạch huyết quan trọng với lá phổi?

Phổi luôn tạo ra một lượng dịch kẽ nhỏ; nhiệm vụ “thoát nước – dọn rác” (dịch viêm, mảnh vụn tế bào, tác nhân gây bệnh) thuộc về mạch bạch huyết phổi. Khi bạch huyết ứ trệ, thành phế nang dày lên, trao đổi O₂/CO₂ kém, ta thấy nặng ngực và hụt hơi. Các tổng quan gần đây khẳng định: rối loạn bạch huyết gắn với viêm kéo dài và tổn thương nhu mô trong nhiều bệnh hô hấp.

MLD hỗ trợ bằng 3 con đường chính:

1. Giảm ứ dịch kẽ nhờ phối hợp nhịp thở – tư thế – tác động rất nhẹ hướng về hạch vùng cổ/dưới đòn/ngực. Hô hấp sâu và một số tư thế làm tăng dòng ống ngực – “đại lộ” trả bạch huyết về tuần hoàn.

2. Điều hòa thần kinh – cơ: thư giãn cơ cổ–vai–ngực, cải thiện vận động lồng ngực và cơ hoành. Một số kỹ thuật thủ công lên cơ hoành cho thấy cải thiện chức năng cơ hoành ở hen/COPD. 

3. Bổ trợ phục hồi: trong chương trình phục hồi hô hấp, nhóm “manual therapy” (bao gồm can thiệp lồng ngực/cơ hoành) có tín hiệu cải thiện ngắn hạn về triệu chứng và gắng sức ở COPD khi phối hợp tập luyện chuẩn. 

1) Viêm phổi (giai đoạn hồi phục sau nhiễm trùng)

Triệu chứng thường còn: nặng ngực, ho khan, hụt hơi khi gắng sức do dịch viêm tồn dư.
MLD có thể giúp:

• Kích hoạt thoát dịch vùng ngực – trung thất (đi theo chuỗi hạch parasternal/khí–phế quản), hỗ trợ làm mỏng lại màng phế nang–mao mạch → thở sâu dễ hơn.

• Phối hợp thở sâu (đặc biệt thì thở ra) + tư thế phù hợp để tăng dòng ống ngực. 

Ở người bệnh viêm phổi cao tuổi nội trú, một RCT đa trung tâm (MOPSE) về osteopathic manipulative treatment (trong đó có kỹ thuật bạch huyết/“lymphatic pump”) cho thấy phân tích theo giao thức ghi nhận giảm ngày nằm viện/kháng sinh; phân tích theo ý định điều trị không khác biệt có ý nghĩa, nhưng các phân tích bổ sung gợi ý lợi ích ở một số phân nhóm tuổi/nặng. Đây không phải MLD thuần túy, song minh họa ý tưởng can thiệp thủ công hỗ trợ dẫn lưu – hô hấp trong giai đoạn hồi phục. 

Khi dùng: sau khi hết sốt cao/đợt cấp, lực rất nhẹ, đồng bộ thở chậm – dài; không thay thế thuốc/khí dung hoặc vật lý trị liệu phổi chuẩn.

2) Hen phế quản

Vấn đề cốt lõi: viêm đường thở mạn tính, tái cấu trúc, tăng nhầy; bằng chứng mô học ghi nhận tân sinh mạch bạch huyết có thể xảy ra nhưng đôi khi rối điều hòa, làm ứ dịch quanh phế quản. 

MLD/Manual hỗ trợ: Thư giãn cơ hoành & cơ hô hấp phụ, giúp nhịp thở chậm – sâu, giảm gắng sức khi thở.

Nghiên cứu 2024 trên người hen cho thấy kỹ thuật giải phóng cơ hoành cải thiện các chỉ dấu chức năng cơ hoành (siêu âm), gợi ý một “cửa sổ” để thở hiệu quả hơn khi kết hợp tập luyện. 

Lưu ý: chủ yếu thao tác là can thiệp thủ công cơ hoành/lồng ngực, chưa có nhiều RCT lớn (thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng)  cho MLD thuần túy ở bệnh hen nên có thể dùng như bổ trợ trong kế hoạch kiểm soát hen.

3) Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

Vấn đề bạch huyết: dữ liệu mới cho thấy tế bào nội mô mạch bạch huyết phổi ở COPD do hút thuốc có thay đổi viêm & huyết khối, làm cản trở thoát dịch—một mảnh ghép giải thích tình trạng viêm dai dẳng. 

MLD/Manual có thể giúp: Cải thiện biên độ lồng ngực (giảm co cứng cơ ngực – vai – cổ), hỗ trợ cơ hoành, từ đó giảm cảm giác hụt hơi khi phối hợp với phục hồi phổi chuẩn.

Các tổng quan 2019–2024 về manual therapy trong COPD cho thấy tín hiệu cải thiện ngắn hạn (đi bộ, chất lượng sống) khi kết hợp bài tập; bằng chứng còn dị biệt về chất lượng → xem đây là bổ sung, không thay thế. Ở một số nghiên cứu nhỏ, giải phóng cơ hoành/giãn cơ hô hấp giúp cải thiện độ di động cơ hoành ở COPD.

4) Hậu COVID-19 (long COVID)

Triệu chứng điển hình: hụt hơi kéo dài, ho dai dẳng, mệt mỏi, căng tức ngực—một phần liên quan phù mô mềm, giảm dung tích hít sâu và rối loạn điều hòa thần kinh – cơ.

MLD có thể giúp:

• Giảm phù mô mềm vùng cổ–ngực–mặt, làm “mềm” mô dày cứng sau viêm → dễ hít sâu hơn.

• Kích hoạt dòng bạch huyết nhờ thao tác nhẹ + thở chậm–sâu (vì dòng ống ngực tăng theo hô hấp). 

Hai báo cáo ca (2023) áp dụng MLD ở hậu COVID ghi nhận giảm ho, bớt khó thở, đỡ mệt mỏi. Đây là bằng chứng mức thấp (case report), nhưng gợi ý tính khả thi – an toàn làm phương pháp bổ trợ. 

5) Viêm phế quản mạn & tăng tiết nhầy

Cơ chế liên quan: viêm mạn làm tăng dịch – nhầy và phù kẽ quanh phế quản; lymphangiogenesis có thể là phản ứng bù nhưng nếu rối loạn sẽ không thoát dịch hiệu quả.

MLD/Manual hỗ trợ: Giảm căng mô mềm thành ngực, giúp ho – tống đờm dễ hơn khi phối hợp kỹ thuật thở chúm môi, dẫn lưu tư thế, PEP (PEP trong phục hồi chức năng hô hấp là viết tắt của Positive Expiratory Pressure – áp lực dương thì thở ra) do chuyên viên phục hồi hướng dẫn.

Bằng chứng trực tiếp cho MLD đơn thuần còn ít; nên đặt MLD trong gói phục hồi hô hấp tổng thể khi chăm sóc viêm phế quản mạn và tăng tiết nhầy.

6) Phù kẽ phổi do quá tải dịch (bối cảnh nội khoa)

Điểm sinh lý: Khi nước ngoài mạch (EVLW) tăng, trao đổi khí suy giảm rõ rệt; hệ bạch huyết là “van xả” tự nhiên của mô phổi. 
Vai trò MLD: không thay thế điều trị nguyên nhân (tim, thận, dịch truyền), nhưng về sinh lý, thở sâu – tư thế – tác động rất nhẹ có thể hỗ trợ trở về tĩnh mạch của bạch huyết (theo dõi an toàn chặt chẽ, chỉ áp dụng khi ổn định).

7) Cơ chế “kép”: Thở – Tư thế – MLD đi cùng nhau

• Hô hấp sâu/chậm làm thay đổi áp lực lồng ngực → tăng đường kính & dòng chảy ống ngực (siêu âm, 2022), thậm chí các phương pháp đo gián tiếp cũng cho thấy hô hấp bụng làm tăng dòng bạch huyết. 

• Vận động nhẹ (đi bộ, cử động vai – lồng ngực) càng khuếch đại bơm bạch huyết, nên MLD khi đồng bộ với nhịp thở và cử động sẽ hợp lý về sinh lý học.

8) Khi nào không nên làm MLD?

Khi sốt cao, đợt cấp suy tim, thuyên tắc phổi/huyết khối tĩnh mạch sâu chưa điều trị, chấn thương ngực cấp…hãy theo sát phác đồ bác sĩ. Sau khi ổn định, MLD chỉ là bổ trợ trong chương trình phục hồi hô hấp chuẩn.

Kết luận:

• MLD có cơ sở sinh lý vững (thoát dịch kẽ, phối hợp hô hấp – tư thế).

• Bằng chứng trực tiếp mạnh nhất hiện có cho hô hấp gồm: chăm sóc hậu COVID, tổng quan/khuyến nghị ứng dụng dẫn lưu bạch huyết ở COPD, và RCT OMT ở viêm phổi chứ không thay thế điều trị chuẩn.

• Ứng dụng thực hành nên cá thể hóa, lực rất nhẹ, đồng bộ thở chậm – sâu, và phối hợp phục hồi hô hấp.

Link nghiên cứu (tham khảo đã trích trong bài)

1. Trivedi A. The lymphatic vasculature in lung function and respiratory disease, 2023 (Review).

2. Beretta E. Pulmonary interstitial matrix and lung fluid balance, 2021 (Review)

3. Hinton LR. Effect of respiration and body position on terminal thoracic duct flow, 2022 (US study). 

4. Ohhashi T. Estimation of lymph flow through thoracic duct via vasopressin dilution, 2022 (method; hô hấp bụng làm tăng dòng).

5. Simonelli C. Effectiveness of manual therapy in COPD, 2019 (Systematic review). 

6. Clarke S. The role of manual therapy in patients with COPD, 2019 (Narrative review).

7. Mohamed AS. Selective manual therapy in COPD, 2024 (Systematic review).

8. Tsimouris D. Manual diaphragm release in asthma, 2024 (Clinical study). 

9. Nair A. Diaphragmatic stretch vs. manual diaphragm release in COPD, 2019 (Trial). 

10. Overall B. Manual Lymph Drainage for Post-COVID-19… two case reports, 2023. 

11. Baluk P. Persistent lymphatic vessel hyperplasia in chronic airway inflammation, 2005 (Mechanism). 

12. EPA/Physiology of fluid overload & gas exchange impairment (bối cảnh sinh lý phù).